“Ellili yılların sonunda bir gece, Viyana kent parkında bir soygun gerçekleşir. Aşağıdaki bireyler yürüyen bir adamı yakalar: Rainer Maria Witkowski, onun ikiz kız kardeşi Anna Witkowski, Sophie Pachhofen, eski ismiyle von Pachhofen ve Hans Sepp. Rainer Maria Witkowski’nin ismi, Rainer Maria Rilke’den geliyor. Hepsi on sekiz civarında, Hans Sepp birkaç yaş daha büyük, ama onda da olgunluktan eser yok…”
Nobel ödüllü feminist şair, romancı, oyun müellifi, tercüman Elfriede Jelinek’in ‘Dışarıda Kalanlar’ı bu cümlelerle başlıyor… Romanı Almancadan çeviren Anıl Alacaoğlu.
AMANSIZ ŞİDDETİN EŞLİK ETTİĞİ HIRSIZLIKLAR
Birbirinden farklı toplumsal sınıflara mensup ismi geçen dört genç, bir adamı feci bir formda dövüp cüzdanına el koyuyor. Amansız şiddetin eşlik ettiği hırsızlıkların devamı geliyor. Aile içinde sıradan bir hayat süren gençler, atak sırasında çocuk rolünden çıkıp tekinsiz gençlere dönüşüyor. Soygun sonrası ise hiçbir şey olmamış üzere kalabalığa karışıyor.
Yazarın anlatımıyla Rainer çetenin beyni, Hans elleri, Sophie bir nevi dikizcisi, Anna ise tüm insanlığa kızgın… Gelelim Jelinek’in yarattığı sıra dışı karakterlerin özelliklerine…
İkiz kardeşler Rainer ve Anna liseden mezun olmak üzere. İsmini şair Rilke’den alan Rainer, entelektüel olma isteğinde. Şiddetten kalan vakitlerini edebiyata ve bir gün yayımlanmasını umduğu kitabını yazmaya ayırıyor. Sartre’ı ve Camus’nün ‘Yabancı’sını okuyor. Çetesindeki üyelere felsefi söylevler çekmeye bayılıyor. Toplumsal hayatın kurallarını küçümseyen Rainer’in anarşiye eğilimi var.
Kardeşi Anna piyano çalıyor lakin kendini tabir etme konusunda külfetli. Bir anda lisanı tutuluyor. Bu yüzden bir psikiyatristten dayanak alıyor. Anna iki tip beşerden nefret ediyor: Birincisi malı mülkü, arabası ve ailesi olanlar, ikincisi başka herkes. Kardeşler işledikleri cürümlere “De Sade, cürüm işlememiz gerektiğini söylüyor” diyerek felsefi kılıflar yaratıyorlar.
KRONİK ZORBALIK
Babalarına gelince; savaştan tek bacakla dönen eski bir Nazi subayı. Baba Witkowski yeni sistemde malul maaşı yetmediğinden gece bekçiliği yapıyor. Sık sık, öldürdüğü insanların kararmış iskeletlerini düşünüyor. İçindeki denetimsiz öfkeyi ailesine yöneltmekte epeyce cömert. Anna çocukken bir doğum gününde babasına bir demet müge armağan ettiğini, babasının çiçeği klozete atıp sifonu çektiğini hatırlıyor.
Witkowski’nin savaş sonrası edindiği bir hobisi var: Porno fotoğrafçılığı. Zorbalıkla eşinin müstehcen fotoğraflarını çekiyor. Eşine poz verdirirken muktedir olduğu günleri ve yarattıkları vahşeti huşu içinde anımsıyor. “Soyun Margarethe, bir iki çıplak fotoğrafını çekeceğiz! Endişe dolu bir söz takınman lazım. Direnci kırmak her vakit daha caziptir, ben de savaşta sayısız insanın direncini kırdım, onları şahsen yok ettim.” Kronik zorbalık ‘Herr Witkowski’yi gün geçtikçe daha yaratıcı kılıyor: “Aklımda yeni bir fotoğraf serisi var, derinde kesikler, yarıklar ve küçük delikler açabilirim.”
Dışarıda Kalanlar, Elfriede Jelinek, Mütercim: Anıl Alacaoğlu, 240 syf., İthaki Yayınları, 2024. Anne Margarethe ise yediği dayaklar yüzünden yorgun. Çocuklara nazaran annenin yediği dayaklar dünya savaşının kaybedildiği gün başlıyor zira babası, üniformalıyken yabancı insanları dövüyordu, şimdiyse elinde olanı yani anne ve çocukları dövüyor. Bayan konuttaki şiddet ortamına inat evlatlarına insanlık öğretmeye çalışıyor. Vücudu ve ruhundaki yaralara karşın hiç olmazsa küçüklere yaranabilmek için kayısılı turtalar yapıyor. Lakin aradığı anlayışı onlarda da bulamıyor. Yeniden de onların kalplerine güveniyor. Meğer “kalplerinin ritminin çoktan bozulduğunu” inkar etmeyi yeğliyor.
Gelelim çetenin öteki iki üyesine: Personellik yapan güzel Hans Sepp ve Sophie… Hans Sepp’in personel hareketinden gelen babası Mauthausen toplama kampında öldürülenlerden. Annesi personeller için uğraşını sürdürüyor. Oğlunu afiş yapıştırmak için hareketin içine çekmeye çabalasa da Hans’ın gözü yükseklerde. Sophie’nin ailesinde ise çokça para var lakin ilgi ve sevgiden mahrum. Bir villada yaşıyor ve sık sık arkadaşlarını meskeninde ağırlıyor. Sporun her türlüsüne yatkın. Hans da tıpkı Reiner üzere varlıklı Sophie’ye aşık. Hans’ın annesi ise bu durumdan rahatsız, “Böyle devam edersen farkında bile olmadan personel davasına ihanet edeceksin” diyor. Hans’ın hayali ise bir gün o denli yahut bu türlü bir villada yaşamak.
SAVAŞ SONRASI ORTAMI
Yazar kıssasını anlatırken savaş sonrası ortamının da fotoğrafını çekiyor. Fakir sınıfa mensup halkın ezberlerini şöyle anlatıyor: “Tasarruf yapmayı bilen beşerler. Eskisi hâlâ orada dururken gidip çabucak yenisi alınamaz” yahut “Burada yaşayan beşerler bir şeylere göz yummakta deneyimlidir.”
Ve bir pazar yeri tasviri; “Savaş vaktinden kalma yünlerin sökülüp tekrar örülmesiyle yapılmış yün başlıklar, geniş kayak pantolonları, ağır ve sağlam ayakkabılar ve en berbatı: fecî öğlen yemeği çıkını.”
Ve bir diğeri; “Polonya’nın karları artık el değmemiş ve beyaz değil, el değmiş ve kanlı. Lakin kar yağmaya devam ediyor, şimdiye kadar kayıpların izi bile kalmadı.”
KİRPİ MESAFESİ
Kurmacada, olay örgüsü tüm taraflarıyla ortaya konduğu için okurda bir empati duygusu doğar. Lakin Jelinek’in yarattığı karakterler ile ortasında “Kirpi Mesafesi” oluşuyor. Okur; psikolojik-sosyolojik bir bağa tutunup karakteri anlamaya çalıştığı anda kirpinin dikenlerine gaye olabiliyor.
MÜNZEVİ HAYATTAN DÖKÜLEN SATIRLAR
‘Dışarıda Kalanlar’ın huzursuzluğu tetikleyen karanlık yapısına çok değinmişken, müellif üzerine de birkaç hatırlatma yapmakta yarar var. Jelinek, yaşadığı telaş bozukluğu nedeniyle edebiyata tutundu. Terapi niyetine yazdıkça tanındı ve beğenildi. Müelliflik, kalabalıklara karışamayan Jelinek için bir sığınak oldu. Çalışırken tek başına olmayı gerektiren edebiyat, toplumsal fobisini yenmeye yetmese de Jelinek’in en itibarlı mükafatları kazanmasını sağladı. Yazdıkları, görüşleri hatta aldığı mükafatlar bile tartışmalara neden oldu. 2004 yılında Nobel Ödülü’ne layık görülen müellif, anksiyetesi yüzünden merasime katılamadı. Onun yerine bir görüntü bildirisi gösterildi. Nobel’i kazandıktan sonra büsbütün inzivaya çekildi. Bir röportajında kendisi için “Yakın etrafımdaki tek kişi benim” dedi. Elbet, yazdıkları kadar dış dünyadan kopukluğu, kendi kabuğundaki gizemli ömrü da müellifi değişik kılıyor. Meraklı okur, göz önüne olmayı sevmeyen müellifin gizemli dünyasının ipuçlarını yazdığı satırlarda ve eski röportajlarında arıyor.